divers - Aisretour

reviraduro
     
entremont Aiz en Prouvenço
Anciano capitalo dóu principat Prouvençau, la vio de-z-Ais es lou cèntre d'un terraire acoucouna souto lou Mount-Ventùri.
La vilo es creado en 122 avans J.-C. pèr lou conse rouman Sextius Calvinus, dins la vesinanço d'uno font que n'en tiro soun noum. Aquéu d'aqui, d'efèt, vèn dóu latin Aquae Sextius, « lis Aigo de Sextius ». Lis armado roumano venien de prene, dins l'encountrado, l'oupidon Sàli d'Entremount. Aquéu d'aqui es un pau coume la davanciero de la Ciéuta Coumtalo. La nouvello foundacioun, proumiero d'aqueste biais en Gaulo, devendra coulounìo roumano au siècle proumié avans J.-C.
theatre antique Aiz en Prouvenço
S'avien pas gaire counserva, à-z-Ais, de mounumen antique, lis arqueoulogue vènon tout bèu just d'atrouva li rèsto bèn counserva d'un tiatre. Aquéu d'aqui sara segur, dins l'aveni, l'uno di perlo d'un patrimòni sestian. Capitalo de la Narbouneso Segoundo e sèti d'uno metroupòli eclesiastico, la ciéuta se capito coume une rivalo d'Arle. Lis envasioun barboro l'apichounisson pamens, d'autant que la Prouvenço centralo es desenant un relarg pas gaire segur. Li sestian pourran pamens mai s'espandi, un cop que lou Comte Guihèn lou Liberatour, en 972, arrivèsse de foro-bandi li Sarrasin de touto l'encountrado.
blason Aiz en Prouvenço
Aperaqui devers 1189, Ais devèn lou rode mounte li prince de la dinastìo catalano rèston lou mai voulountié quitant Arle, sa capitalo proumierenco. Es qu'au bèu mitan de soun principat, la vilo i'agrado mai que mai. Lou blasoun sestian mostro aquesto nouvello voucacioun, bord que se pòu ié vèire lis armo dis tres darriéri dinastìo prouvençalo, em'en particulié li quatre pau de l'oustau barcilounés. Es alor que la vilo prèn l'affat que gardara, au mens jusqu'à la Revoulucioun. Après l'aneissioun à la Franço, la ciéuta gardo soun estatut de capitalo. D'aqueste biais, es lou sèti d'uno universita, d'un gros Parlamen, meno de tribunau crea en 1501, emai de touto l'amenistracioun d'un principat teouricamen independènt, mai en realita de-bon aneissa.
Fontaine quatre dauphins
Lou plan de la vilo s'espandis proun, subre-tout après 1646 e la foundacioun dóu Quartié Mazarin. Aquéu d'aqui es crea pèr l'archevesque, fraire dóu cardinau Mazarin. La vilo nouvello ansin foundado a sis carriero drecho, sis oustau particulié e soun cours pèr li carrosse, devengu lou rode ounte rèsto l'arrouganto aristoucracìo parlamentàri prouvençalo. Arrapado à si privilègi, aquesto d'aqui passo soun tèms entre sis oustalas sestian e si bastido, esparpaiado dins la campagno.
Ansin, sara à-z-Ais que se passaran la majo-part dis evenimen revouluciounàri que faran cabussa lis istitucioun prouvençalo, ligado, pèr lou pople, i privilègi di catau. Es alors que Prouvènço sara espeiado en despartamen artificiau.
tribunal aix-en-provence 1900
Ais gardè pamens d'abord soun estatut, devenènt lou cap-liò proumieren di Bouco-dóu-Rose. Perdra lèu-lèu soun titre, tre 1791, au proufié de Marsiho. Gardant l'archevescat e soun tribunau forço impourtant - l'un di plus gros de Franço -, l'anciano ciéuta coumtalo pousquè apichouni soun declin. Mai restè avans tout coume uno viloto de prouvinço pessugueto emai endourmido, que faguè la bèbo, pèr eisèmple, à l'un de sis enfant li mai famous, lou bèu pintre Pau Cezano.
Aquéu sara pamens vite counsidera coume l'un di mai grand artiste dóu pais, e se festejara lou centenàri de sa mort en 2006.
Aiz en Prouvenço
La vilo viéu uno nouvello respelido après 1945. Soun estatut marca pèr li biais juridi em'artisti s'encapo ranfourça. En 1948, i'a pèr eisèmple la neissènço dóu famous festenau que fai bada un publi apetega dins la court de l'archevescat o dins d'àutri rode - tiatre, Bastido dóu Grand Sant-Jan... Lis annado1960 vèson la coumençanço d'uno autro pountannado. La vilo s'espandi mai que mai dins soun encountrado.
Aiz en Prouvenço
En meme tèms procho de Marsiho mai emé pamens un biais particulié, la vio de-z-Ais es aro ligado emé Paris dóumaci la nouvello garo dóu TGV. Dins aquesto rode, vènon tambèn s'istala d'entre-presso mouderno e pounchudo. Quau sara l'aveni de l'anciano capitalo nostro ? Fenira-ti pèr èstre manjado pèr lou Grand Marsiho, o pourra-ti garda soun èime ? Emé lou gàubi qu'es lou siéu, se pòu pensa que-z-Ais a pancaro tout di...